Co to jest facylitacja społeczna i jaki ma wpływ na pracowników?

Facylitacja społeczna – co oznacza ten termin?

Facylitacja społeczna to pojęcie z dziedziny psychologii społecznej, które odnosi się do tego, jak obecność innych osób oddziałuje na nasze zachowanie (wskazane zjawisko opisał Robert Zajonc, który wykonał eksperyment z udziałem karaluchów, pokazując, że ten mechanizm jest widoczny także w świecie zwierząt). Efekt facylitacji polega na tym, że z uwagi na towarzystwo ludzi odczuwamy swego rodzaju napięcie oraz pobudzenie, wynikające chociażby z tego, że możemy być przez nich oceniani.

Najczęściej obserwuje się tutaj dwie reakcje. Pierwsza przejawia się tym, że w takich okolicznościach jesteśmy dodatkowo zmobilizowani, dlatego o wiele lepiej wykonujemy proste, wyuczone, rutynowe i niewymagające dużego wysiłku intelektualnego czynności (odnosi się wrażenie, że inni ludzie dodają nam skrzydeł). Z drugiej strony rezultatem może być odczuwanie presji oraz występowanie trudności z realizacją nowych i skomplikowanych zadań. Wtedy mamy do czynienia z tak zwanym hamowaniem społecznym.

Facylitacja społeczna a hamowanie społeczne

O ile facylitacja społeczna jest pożądanym zjawiskiem, sprawiającym, że na przykład pracownicy osiągają lepsze wyniki, o tyle to, co określa się mianem hamowania społecznego, nie działa korzystnie na jednostkę. Bycie obserwowanym wiąże się wtedy ze stresem, zniechęca do wychodzenia z inicjatywą, wywołuje strach przed popełnieniem błędu oraz sprawia, że przyjmuje się bierną postawę. Obie te koncepcje pokazują, że wpływ obecności innych osób może być zarówno pozytywny, jak i negatywny, a wszystko zależy zwłaszcza od kontekstu sytuacyjnego, czy rodzaju wykonywanego zadania.

Przykłady facylitacji społecznej

Wiedząc, czym jest facylitacja społeczna, warto też zwrócić uwagę na konkretne przykłady tego zjawiska, w których wyraźnie widać, że obecność innych jest czynnikiem stymulującym. Chociażby sportowcy często osiągają zdecydowanie lepsze wyniki w trakcie oficjalnych zawodów niż podczas treningów, ponieważ chcą zaimponować zgromadzonej na trybunach publiczności, która dopinguje i okazuje wsparcie swoim ulubieńcom. Dobrym przykładem jest ponadto praca w grupie w wykonaniu członków zespołu realizujących wspólny projekt. Tu obecność współpracowników integruje, wzmacnia poczucie przynależności oraz zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia wyznaczonych celów. Podobne rezultaty mogą wystąpić w przypadku uczniów jednej klasy, którzy są dla siebie motywacją w procesie uczenia się i poszerzania posiadanej wiedzy.

Tło społeczne wydajności zawodowej, klasyczne teorie i współczesne konteksty facylitacji

W otoczeniu zawodowym, gdzie interakcje społeczne są nieuniknione, coraz większe zainteresowanie budzi wpływ obecności innych na naszą efektywność zawodową. Rozważając różne teorie facylitacji społecznej, dostrzegamy, że nasza wydajność może wzrastać lub maleć w zależności od kontekstu i charakteru zadań.

Teoria podwójnej stymulacji autorstwa Zajonca podkreśla, że obecność innych ludzi może zwiększyć naszą aktywację, co może prowadzić do lepszych wyników w prostych zadaniach, ale pogorszenia się wyników w bardziej skomplikowanych sytuacjach. Z kolei teoria spostrzeganej odpowiedzialności Latané'a i Darley'a wskazuje, że czując się odpowiedzialnymi za wyniki w obecności innych, jesteśmy bardziej skłonni do zwiększenia wysiłku i wydajności.

Teoria samoutrudniania Brehma podkreśla, że obecność innych może prowadzić do stresu, co z kolei może utrudniać wykonanie zadań wymagających wysiłku lub kreatywności. Z kolei teoria identyfikacji z grupą Cottrella wskazuje na motywujący wpływ obecności innych, zwłaszcza gdy identyfikujemy się z daną grupą osób.

Teoria porównań społecznych Festingera podkreśla natomiast, że podczas wykonywania zadań w obecności innych często porównujemy się z nimi, co może motywować nas do osiągania lepszych wyników lub prowadzić do obniżenia wydajności.

Współcześni badacze kontynuują te badania, koncentrując się na aspektach takich jak teoria ewolucyjna facylitacji społecznej, procesy emocjonalne i poznawcze w facylitacji społecznej oraz wpływu cyfrowego na interakcje społeczne. Te teorie oferują nowe spojrzenie na złożoność facylitacji społecznej w świecie współczesnej pracy.

Arkadiusz Kamiński

HR Digital Transformations Director

Psycholog społeczny. Ekspert w zarządzaniu strategią zasobów ludzkich w organizacjach, certyfikowany asesor (AC/DC) oraz HRBP. Doświadczony menedżer i dyrektor odpowiedzialny za procesy personalne i cykl życia pracownika w organizacjach. Przez ponad 15 lat zajmuje się badaniem dynamiki organizacyjnej i postaw pracowników, specjalizując się w badaniach UX. Przeprowadził liczne badania i analizy w dziedzinach psychologii zachowań konsumenckich, badań technologicznych i ich wpływu na ludzi, a także cyfrowych doświadczeń ludzkich. Autor kilku artykułów na temat zarządzania ludźmi, przywództwa i digitalizacji HR. Orędownik Evidence Based oraz stosowania narzędzi psychometrycznych w HR. Wykładowca na Uniwersytecie SWPS (HR oparty na danych, analityka HR), z zainteresowaniami zawodowymi skupionymi na nowych technologiach i ich zastosowaniu w funkcjonowaniu organizacji. Kieruje projektami wykorzystującymi People Analytics i BIG DATA w procesach Business Intelligence (BI). W Carrotspot Lab odpowiada za badania i rozwój, projekty badawcze, analizy oraz projektowanie rozwiązań wspierających działalność biznesową, w tym badania jakościowe, ilościowe oraz ewaluacyjne. Członek zespołu projektowego w projekcie "Human-Centric BI and AI Solution for Human Resource Management", gdzie opracował algorytmy umożliwiające przetwarzanie szerszego zakresu danych („miękkie” HR) oraz projektował i realizował badania ewaluacyjne dotyczące reakcji na koncepcję cyfrowego rozwiązania.